Trojszyk ulec (Tribolium confusum) – owad z rzędu chrząszczy – szkodnik magazynowy.
Budowa
Trojszyk jest niewielkim chrząszczem o długości ciała 3-4 mm, barwie rdzawo-brązowej. Jego ciało pokrywa chitynowy pancerz. Głowa jest wcięta w tułów, z oczami w kształcie rogala i jedenastoczłonowymi czułkami maczugowatego kształtu, które rozszerzają się stopniowo ale nie tworzą wyraźnej buławki. Na głowie i przedpleczu widoczne są delikatne punktowania, a na pokrywach bruzdkowania. Pod pokrywami znajdują się dobrze wykształcone skrzydła lotne. Chrząszcze jednak nie latają. Trojszyk jest bardzo aktywny i szybko porusza się ale nie potrafi chodzić po pionowych i śliskich powierzchniach takich jak szkło czy plastik. Zwykle przebywa na powierzchni zasiedlonego produktu jednak unika bezpośredniego światła. Dymorfizm płciowy chrząszczy jest słabo widoczny – samice są tylko nieznacznie większe od samców.
Tryb życia, rozwój
Trojszyki należą do najbardziej płodnych szkodników. Populacja trojszyka gryzącego zwiększa się 70-100x w ciągu miesiąca, co jest swoistym rekordem wśród szkodników magazynowych.
Po opuszczeniu osłonek poczwarkowych młode chrząszcze łączą się w pary po kilku dniach, po czym mogą kopulować wielokrotnie. Samice składają po 1-13 jaj dziennie. W ciągu życia samice mogą złożyć średnio około 400 jaj. Jaja składane w pokarm, w którym występują i żerują dorosłe. Jaja pokryte są lepką substancją, dlatego do nich przyklejają się drobne cząstki produktu.
Rozwój jaj wyraźnie zależy od temperatury i jest możliwy w zakresie temperatur od 18oC do 34oC. W temperaturach niższych może trwać 24 dni, a w temp. 34oC tylko 4-5 dni. Z jaj wychodzą larwy, które od razu przystępują do żerowania. Zwykle jest 7-8 stadiów larwalnych (czasem od 5 do 18), przy czym wpływ na liczbę linień ma pokarm, temperatura, wilgotność i cechy indywidualne. Larwy są ruchliwe, ale unikają światła, dlatego w młynach i magazynach mogą być ukryte w szparach oraz pęknięciach ścian i podłóg, a jeśli przebywają w produkcie, wówczas chętnie gromadzą się przy jego powierzchni, np. pod kawałkiem papieru, drewna. Dorosłe trojszyki nie kryją się w produkcie, dlatego często są widoczne biegające na jego powierzchni.
Wyrośnięte larwy udają się na powierzchnię produktu lub larwy wyszukują w pobliżu kryjówek do przepoczwarczenia się. Poczwarka jest typu wolnego, nie jest osłonięta. Rozwój poczwarki trwa 5 dni w temperaturze 30oC, a w 16oC wydłuża się do 28 dni.
Szkodliwość trojszyka
Larwy i dorosłe trojszyki zajmują te same produkty. Żerują i zanieczyszczają różnorodne produkty pochodzenia zwierzęcego i roślinnego: ziarno zbóż, mąka i produkty mączne, groch, fasola, nasiona, orzechy, suszone owoce, warzywa, przyprawy, tytoń, czekoladę mleczną, mleko w proszku, pasze, pieczywo. Dodatek martwych motyli mklików lub omacnicy spichrzanki i ich jaj do orzeszków ziemnych, ziarna kukurydzy, pszenicy lub ryżu przyśpiesza rozwój i wzrost populacji (większa wtedy płodność dorosłych, mniejsza śmiertelność larw). Nie obcy im kanibalizm. Starsze larwy atakują i uszkadzają poczwarki własnego gatunku. Zjadają pleśń i mogą zakończyć rozwój na 8 gatunkach grzybów pleśniowych. Często zasiedlają trutki na gryzonie (rodentycydy), które nie zostały na czas usunięte z magazynu i w nim długo zalegają.
W całym ziarnie dorosłe rozpoczynają żerowanie od części zarodkowej, co znacznie wpływa na obniżenie zdolności kiełkowania ziarna. Najodpowiedniejszym pokarmem dla dorosłych trojszyków i ich larw są produkty przerobu ziarna: kasza, mąka, otręby i płatki owsiane.
Larwy i osobniki dorosłe trojszyków zjadają produkty magazynowe, w tym pasze, ale straty nie ograniczają się tylko do zjadania. Produkty są zanieczyszczane ich wylinkami, trupami i kałem. Szkodniki powodują również zawilgocenie i zagrzewanie się produktów, przez co pogarszają się warunki ich składowania. Samce trojszyków wydzielają feromon agregacyjny z gruczołów znajdujących się na udach, który zwabia inne osobniki zarówno samce jak i samice, co prowadzi do miejscowego gromadzenia się szkodników i zwiększa prawdopodobieństwo kopulacji oraz wydania pokolenia potomnego. Powoduje to także miejscowy wzrost wilgotności względnej powietrza i temperatury, co sprzyja rozwojowi szkodnika nawet w niekorzystnych temperaturowo okresach roku i zwiększa straty zmagazynowanych produktów. Feromon agregacyjny, a także inne substancje wydzielane w różnych częściach ciała samców oddziaływują na samice podobnie jak feromon płciowy przywabiając je.
Zaniepokojone, czy podrażnione chrząszcze nieruchomieją i wydzielają benzochinony. Są to lotne związki o nieprzyjemnym, ostrym zapachu i gorzkim smaku, które pozostają w produktach i dyskwalifikują je jako pokarm dla ludzi, paszę dla zwierząt oraz surowiec dla przemysłu spożywczego. Produkty nabierają nieprzyjemnego i stęchłego zapachu, mąka zmienia barwę na szarą i jest podatna na rozwój pleśni.
Przy licznym zasiedleniu szkodnikiem produkty sypkie takie jak mąka nabierają barwy od liliowej do szarej i zachodzą w nich niekorzystne zmiany fizyko-chemiczne. Następuje pogorszenie jakości technologicznej, co dyskwalifikuje je do przetwórstwa i spożycia. Związki te działają toksycznie na stadia larwalne trojszyka powodując w ten sposób ograniczenie liczebności populacji szkodnika, co może zapobiegać jej nadmiernemu zagęszczeniu.
Przechowywane produkty są infekowane mikroorganizmami przenoszonymi na ciele trojszyków i występującymi w ich kale. W wyniku rozwoju bakterii i grzybów pleśniowych w paszach i innych produktach porażonych przez trojszyki następują poważne zmiany smakowe, takie jak gorzknienie, jełczenie, kwaśnienie. W produktach paszowych następuje rozpad wielocukrów i rozkład tłuszczów z powstaniem wolnych kwasów tłuszczowych, co powoduje, że pokarm podany zwierzętom z takiej paszy jest kwaśny. Czasem, nawet przy małym zagęszczeniu szkodników, pasze mogą znacznie stracić na wartości, nie nadawać się do spożycia, albo zjadane przez zwierzęta mogą być przyczyną poważnych schorzeń przewodu pokarmowego.
Na porażonych produktach, takich jak ziarno zbóż, orzechy, ziarno kakaowe czy suszone owoce, spotyka się nieregularne wyżerki powstałe na skutek żerowania larw i chrząszczy trojszyków. W mące, paszach i innych produktach drobnoziarnistych widoczne są larwy i chrząszcze drążące chodniki w produkcie. W porażonych produktach często można spotkać cienkie i delikatne wylinki larwalne.
na podst. artykułów: prof. St. Ignatowicza i dr inż. P.Olejarskiego