Jako gatunek synantropijny rozprzestrzenił się na całym świecie. W wielu miastach populacja tych gryzoni może przewyższać liczbę mieszkańców danego miasta. Najchętniej zamieszkuje piwnice, kanalizację, wysypiska śmieci, magazyny i składy. Chętnie przebywa w okolicy wody, dobrze pływa. Jest wszystkożerny, z dużym udziałem pokarmu zwierzęcego. Aktywny całą dobę, najbardziej w nocy.
Najczęściej spotykane są w domach, hotelach i innych lokalach gastronomicznych. Roznoszą różnego rodzaju choroby i wyżerają jedzenie bądź chowają je po kątach.Bywa roznosicielem wielu chorób, z których największy problem stanowi wścieklizna.
Szczur wędrowny jest bardzo pospolity w całej Polsce. Wyróżnić można jego populacje zasiedlające doliny rzek, wilgotne starorzecza i zlewiska oraz populacje przechodzące na okres wegetacyjny z domostw na pola uprawne i brzegi rzek. W budynkach mieszkalnych i gospodarskich najchętniej zajmują zaciszne miejsca w piwnicach, pod podłogami oraz w kanałach i urządzeniach kanalizacyjnych.
Szczur wędrowny jest stosunkowo dużym zwierzęciem. Ciało ma krępe, głowę szeroką, pysk tępo zakończony. Jeśli jego uszy zostaną przygięte do przodu, wówczas nie sięgają oka. Ogon pokryty jest drobnymi łuskami oraz rzadkimi, krótkimi włosami. Ubarwienie grzbietu jest najczęściej brunatno szare, brzucha – białawe z odcieniem szarawym lub żółtawym. Długość głowy i tułowia wynosi 19-30 cm, a ogona od 15 do 23 cm.
Szczury zakładają gniazda w zacisznych kryjówkach zabudowań (piwnice, rury kanalizacyjne) lub w glebie na głębokości do 40-50 cm. Nory poszczególnych osobników są połączone korytarzami. Na powierzchni wydeptane ścieżki łączą otwory wylotowe nor. Przed otworami nor nie spotyka się kopczyków ziemi. Na terenach nisko położonych szczur wędrowny umieszcza gniazdo na kępach lub nawet zawiesza na trzcinach, na wysokości 10-20 cm nad lustrem wody. Na brzegu zbiornika wodnego buduje kilkupiętrowe nory, których otwory znajdują się na różnych wysokościach nad lustrem wody. Gdy poziom wody podnosi się i zalewa dolne piętra, szczur korzysta z wyżej położonych części nor, do których się przemieszcza. Pod śniegiem szczury nie budują tuneli, a warstwa sypkiego śniegu grubości 15 cm jest dla szczura przeszkodą nie do pokonania. Szczur może poruszać się jedynie po twardej powierzchni śniegu, wydeptując na niej ścieżki.
Ciąża u szczura wędrownego trwa 21-23 dni. Samica rodzi najczęściej 3-6 razy w roku po 7-8 (nawet do 12) młodych. Dojrzałość płciową osiągają one w wieku 3-4 miesięcy. Żyją 3-4 lata, ale najczęściej 12-18 miesięcy.
Szczury są bardzo ruchliwe, aktywne w ciągu całej doby, głównie jednak nocą. Wiosną migrują zwierzęta w różnym wieku, a jesienią przeważnie osobniki młode. W ciągu doby mogą pokonać odległość 600 m, a w ciągu roku – 20 km. Są bardzo ostrożne. Wędrują tylko w nocy w grupach po kilkanaście lub kilkadziesiąt osobników, rzadko pojedynczo, zachowując się cicho. Szczur wędrowny dobrze pływa i nurkuje, ale gorzej się wspina.
Szczur przystosowuje się do każdego pożywienia. W polu żywi się przede wszystkim soczystymi roślinami, zjadając podziemne i nadziemne ich części. Powoduje znaczne szkody w uprawach, szczególnie w inspektach, szklarniach, sadach i szkółkach. Nie gardzi też mięczakami, rakami, rybami, żabami, pisklętami, jajami, drobnymi ssakami oraz świeżą padliną. Znane są przypadki atakowania przez nie żywych zwierząt. Stwierdzono, że świniom wygryzały dziury w ciele, a gęsiom stłoczonym w stada wyżerały błony pławne.
Szczur wędrowny nie gromadzi zapasów na zimę. Pożywienie wyszukuje w pobliżu nory. Na miejscu żeru pozostawia nie dojedzone resztki, mocz, liczne odchody i odciśnięte ślady stóp.
Źródło: “Szkodniki sanitarne – szczur wędrowny” Prof. dr hab. Stanisław Ignatowicz